Een passende plek voor mensen met een verstandelijke beperking en complexe gedragsproblematiek

Binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking is er in de afgelopen jaren sprake van een sterke toename in het aantal cliënten met (ernstig) gedragsproblematiek (Rebel, 2017, Gommans & Offringa, 2022). Bij ernstig probleemgedrag zijn de frequentie, de duur en/of de momenten waarop het gedrag voorkomt zodanig dat er grote nadelen of gevaar ontstaan voor de persoon zelf, voor betrokkenen of de samenleving (Embregts et al., 2019). In het eerste kwartaal van 2023 hadden 17.355 mensen in Nederland een VG7-indicatie (Ploegman et al., 2023). Een VG7-indicatie wordt afgegeven voor mensen met een verstandelijke beperking met een zeer intensieve behoefte aan begeleiding, verzorging en behandeling vanwege ernstige psychische en/of gedragsproblemen. 

De complexe (gedrags)problematiek van cliënten met een VG7, waarbij veelal sprake is van een combinatie van psychische, gedragsmatige en cognitieve beperkingen, maakt het bieden van passende zorg een uitdaging. De wijze waarop deze problematiek ontstaat en in stand gehouden wordt, kan per individu sterk verschillen (Embregts et al., 2023). Wel is bekend dat omgevings- of contextfactoren waaronder de bejegeningsstijl van begeleiders, interacties met groepsgenoten en het behandelklimaat van de zorgorganisatie, een belangrijke rol spelen (Ploegman et al., 2023; Knotter et al., 2019). Ook de fysieke of ruimtelijke context zoals woon-, werk- en leefomstandigheden van de cliënt kunnen het probleemgedrag, zowel positief als negatief, beïnvloeden (Roos et al., 2022).

Stabiliteit en continuïteit is voor deze doelgroep van groot belang om vertrouwen en een gevoel van veiligheid op te bouwen (Hamadi & Fletcher, 2021). Desondanks worden juist mensen met een verstandelijke beperking die complexe gedragsproblematiek vertonen veelal herhaaldelijk overgeplaatst, onder andere bij crisisopnamen, waardoor zij voortdurend moeten wennen aan nieuwe omgevingen met onbekende begeleiders (Knotter et al., 2019). Deze verhuizingen bemoeilijken het opbouwen van vertrouwensrelaties die nodig zijn om gevoelens van veiligheid, voorspelbaarheid en ondersteuning te bieden bij het omgaan met stress, wat kan leiden tot meer probleemgedrag en/of crisissen (Wijnroks, 2019). 

Verhuizingen zijn daarom, zeker voor deze doelgroep, belangrijke ‘life events’ die een grote impact hebben op het psychologisch welzijn (Hulbert-Williams & Hastings, 2008). Een onbekende of onvoorspelbare omgeving, zonder bekende begeleiders om op terug te vallen, kan de cliënt het gevoel geven geen grip te hebben en negatief gedrag uitlokken (Valenkamp, 2020). Het effect van falen, terugval of crisis na een onsuccesvolle verhuizing kan een grote nadelige impact hebben op mede-cliënten, naasten, medewerkers en, vooral, de persoon zelf. 

Vanwege de ingrijpende gevolgen van een onsuccesvolle verhuizing is er behoefte om het interne doorstroomtraject voor mensen met een verstandelijke beperking en complexe gedragsproblematiek in kaart te brengen. Daarnaast is het belangrijk meer inzicht te krijgen in de factoren die bepalen waarom sommige verhuizingen succesvol verlopen en andere niet. Dit onderzoek richt zich op twee centrale vragen: 1. Wat is de reden dat mensen met een verstandelijke beperking en complexe gedragsproblematiek doorstromen naar een andere woonlocatie? 2. Welke factoren belemmeren of bevorderen een succesvolle verhuizing?